Każdy, kto interesuje się roślinami domowymi na pewno zwrócił uwagę na monsterę. Popularny gatunek Monstera deliciosa, to mocne pnącze o wielkich liściach z otworami i długimi korzeniami powietrznymi. Spotykane jest zarówno w mieszkaniach, ogrodach botanicznych, jak i zewnętrznych ogrodach w cieplejszych krajach (USA, Australia, Hawaje, Indie, a nawet we Włoszech).Monstera deliciosa Liebm. pochodzi z lasów tropikalnych Meksyku i została po raz pierwszy odnotowana w XVIII w. Charakterystyczna dla tego okresu ekspansja kolonializmu i wzmożonych, najczęściej morskich podróży Europejczyków na inne kontynenty spowodowała, że odkrywcy i botanicy przywozili z takich wypraw sporo 'pamiątek', w tym roślin. Obdarowywano nimi miejskie ogrody botaniczne lub sprzedawano prywatnym kolekcjonerom. W taki też sposób monstera trafiła do Europy.
Systematyka:
Domena: eukarionty
Królestwo: rośliny
Klad: rośliny naczyniowe
Klad: Euphyllophyta
Klad: rośliny nasienne
Klasa: okrytonasienne
Klad: jednoliścienne
Rząd: żabieńcowce
Rodzina: obrazkowate
Rodzaj: Monstera
Gatunek: Monstera deliciosa (monstera dziurawa - nazwa potoczna)
Przez długi czas panowała niezgoda wśród pasjonatów roślin domowych i botaników, czy Monstera deliciosa to jednak filodendron, czy dwa odrębne rodzaje. Po wielu latach debat i porównań, w publikacji z 2009 r. pt. CONABIO. Catálogo taxonómico de especies de México, botanicy ostatecznie uzgodnili i zaakceptowali, że Philodendron pertusum (L.) K. Koch & C.D. Bouché to Monstera deliciosa (Link).
Mało tego, odmianę znaną jako Monstera deliciosa var. borsigiana (ma mniejsze liście) od lat 70-tych pojawiającą się w polskich książkach ogrodniczych, także zrównano z M. deliciosa (Link).
Najczęściej uprawiane monstery, to te wspominane wyżej, chociaż od ponad 10 lat na rynku ogrodniczym dostępne są także biało-zielony kultywar Monstera deliciosa 'Variegata' i początkowo niewielkie pnącze Monstera adansonii.
'Variegata' (występuje także jako 'Albo-Variegata', a być może to ta sama odmiana) ma liście całkiem białe z dodatkowymi zielonymi plamami, lub zielone nakrapiane bielą. Odmianą z odcieniami żółci (wybrakowany chlorofil) jest M. deliciosa 'Marmorata'. Drobne i rozproszone cętki posiada natomiast M. 'Thai Constellation'. M. standleyana (ma ciemne, sztywne, lancetowate, nakrapianie liście) jest w sklepach oferowana jako Philodendron 'Cobra'.
Natomiast M. obliqua ma wąskie, matowe, pofalowane na brzegach liście ze sporymi dziurami dochodzącymi aż do krawędzi blaszki, chociaż powierzchnia liści nie jest tak bardzo pokryta woskiem, jak u M. deliciosa. Stąd też M. obliqua wymaga zwiększonej wilgotności powietrza w miejscu uprawy, bo inaczej liście zaczną zasychać, a przyrosty będą niewielkie. Podobnie opiekujemy się M. adansonii (dolne zdjęcie).
Monsterę uprawiamy tak, jak i filodendrona - w przepuszczalnym podłożu lub, młode egzemplarze w hydroponice. Młode lepiej rosną w ciasnych doniczkach, a starsze z rozrośniętym systemem korzeniowym i szerokimi liśćmi w dużych. Korzenie są bardzo wrażliwe na uszkodzenia i zbyt nasączone wodą podłoże, więc łatwo o zgniliznę. Podlewamy tylko wtedy, kiedy znaczna część podłoża przeschnie.
Nawozimy co 2 tygodnie, najlepiej biohumusem. Największe okazy można zaobserwować u hodowców nawożących swoje rośliny prawdziwym krowim obornikiem. Przy przesadzaniu można do podłoża dodać garść lub dwie granulowanego obornika, jednak zapach wokół rośliny przez pewien czas nie będzie najładniejszy, zwłaszcza po podlaniu.
Stanowisko uprawy powinno być jasne, ale nie bezpośrednio nasłonecznione. Dla M. obliqua idealne będzie terrarium lub kryte akwarium, jednak poradzi sobie też w mniej tropikalnych warunkach mieszkaniowych. Monster, jak i filodendronów nie przestawiamy w ciągle nowe miejsca, bo lepiej rosną, kiedy przyzwyczają się do jednej lokalizacji.Obydwa gatunki po pewnym czasie będą potrzebowały palika, a M. deliciosa dodatkowo silnego mocowania (do sufitu lub ściany, jeśli nie ma się po czym piąć). Roślina może osiągnąć nawet i 20 metrów wysokości, jednak w mieszkaniach dorasta z wiekiem do samego sufitu, po czym właściciele roślin decydują się na sprzedaż lub skracanie łodygi.
Monstery to rośliny płożące, jednak z łatwością pną się ku światłu, kiedy tylko napotkają po drodze na podporę. Poza tym, wytwarzają korzenie powietrzne, które najczęściej spełniają także funkcję przyczepną. Osiągają one znaczne długości - z ponad 20 metrów wysokości potrafią dosięgać podłoża. Korzenie takie transportują do rośliny składniki odżywcze pobierane z podpory i gruntu (wodę, rozkładające się resztki kory, liści, ptasie odchody itd.) Monstera ma delikatny system korzeni podziemnych, więc każde uszkodzenie wpływa negatywnie na rozwój rośliny. System ten początkowo wspomaga młodą roślinę w podstawowym rozwoju, dopóki nie zacznie stabilizować pozycji i odżywiać się za pomocą kolejnych, ale już rosnących na zewnątrz korzeni.
Liście M. deliciosa mają między 25-90 cm dł. i 25-75 cm. szerokości, a łodygi liściowe dochodzą do 1 m długości. Ich sercowaty kształt, głębokie wcięcia oraz otwory od dawna inspirują wielu projektantów i malarzy. Wzornictwo takie można odnaleźć na odzieży, szablonach malarskich, zasłonach okiennych, okryciach łóżek, ceramice, w biżuterii, w malarstwie artystycznym, a nawet w projektach foteli. Prawdopodobnie najwięcej produktów tego typu pochodzi jednak z wysp hawajskich, ponieważ tam monstery rosną dziko i powszechnie tak, jak bluszcz w Polsce. Liście mają także zastosowanie dekoracyjne we florystyce.
Zobacz więcej wzorów w tym albumie.
Liście należy myć przynajmniej raz na 2 miesiące, bo osiada na nich kurz i inne zanieczyszczenia. Zraszanie możemy wykonać tylko przy użyciu miękkiej wody, bo nie pozostawia na liściach trudnego do usunięcia osadu. Od czasu do czasu można liście nabłyszczyć przeznaczonym do tego preparatem. Liści M. obliqua i M. adansonii nie nabłyszcza się.
Pojawienie się nowego liścia można 'przewidzieć' na podstawie młodego korzenia powietrznego, który wyrasta na międzywęźlu pod najmłodszym liściem. Nowy liść wydostaje się z łodygi liściowej, która z czasem wybrzusza się. Następnie, szpiczasty i zwinięty wierzchołek liścia przebija się przez okrywę, a jego łodyżka pcha liść do przodu. W późniejszym etapie liść rozwija się z tutki - najpierw odwija się jedna strona (często prawa), a potem druga i liść stopniowo rozprostowuje się.
Proces ten ilustrują poniższe filmy:
Młody liść jest miękki, jasno zielony i wrażliwy na uszkodzenia. Po ok. tygodniu nabiera ciemniejszej barwy, tkanki stają się grubsze, a cały liść usztywnia się i przygotowuje do produkcji kolejnego. Cykl powtarza się raz na miesiąc, dwa lub trzy, w zależności od warunków uprawy.
Liście młodej rośliny są niepodzielone, jednak starsze mają coraz więcej otworów. Taka sprytna morfologia wydaje się wynikać z naturalnego środowiska występowania monster - im starsza roślina, tym szersze liście i wyżej rośnie (pod warunkiem, że się pnie). Obfite deszcze w dżungli (napór wody) i silne porywy wiatrów na obrzeżach lasów powodują rozrywanie dużych liści. Stąd monstera wykształciła dziury i wcięcia, aby ani deszcz, ani silny wiatr ich nie zniszczył, bo są niezbędne w przeprowadzaniu fotosyntezy, transpiracji i wymianie gazowej. Otwory pomagają także przedostawać się promieniom słonecznym do niższych partii rośliny.
Na brzegach liści pojawiają się często kropelki wody. Jest to zjawisko gutacji i występuje, kiedy w powietrzu jest dużo wilgoci.
Zainteresowanych, odsyłam też do anglojęzycznego artykułu z mikroskopową fotografią przekroju pędu monstery - tutaj.
Monstera potrzebuje dużego pomieszczenia, aby pokazać swoje prawdziwe piękno. Uprawiana w mieszkaniach, ma zazwyczaj do dyspozycji pokój o wysokości od 3-5 m. W ciągu paru lat dosięgnie sufitu, po drodze pozbywając się niektórych najstarszych liści. Nie pozostaje wtedy nic innego, jak roślinę przyciąć i ewentualnie wykonać sadzonki.
Jak już wspomniałam, pomiędzy liśćmi pojawiają się tzw. międzywęźla i są to miejsca, gdzie najczęściej ucinamy pęd monstery w przypadku rozmnażania wegetatywnego. W polskiej strefie klimatycznej, rozmnażanie najlepiej wykonać na wiosnę. Odcięty wierzchołek rośliny z 2-3 liśćmi i korzeniami powietrznymi umieszczamy w słoiku z wodą i czekamy do czasu, aż korzenie wydłużą się, a ich końce zbieleją. Wodę należy wymieniać na czystą przynajmniej co tydzień. Nie nawozimy. Po kilku tygodniach można posadzić monsterę w przepuszczalnym podłożu lub zastosować uprawę hydroponiczną.
Monstera deliciosa można przesadzać do nowej doniczki do pewnego momentu. Z wiekiem stanie się to niemożliwe, ze względu na gabaryty rośliny. U starszych, wymienia się tylko górną, najbardziej wyjałowioną część podłoża, oczywiście nie uszkadzając korzeni, które kłębią się pod spodem.
W niektórych sklepach sprzedawane są też nasiona monster, jednak uprawa roślin jest dosyć mozolna, wymaga pielęgnacji i tropikalnych warunków klimatycznych takich (wysoka temperatura podłoża i powietrza, wysoka wilgotność). Ponad to, siła kiełkowania nasion szybko się wyczerpuje, dlatego najlepiej sadzić tylko świeże nasiona. Podobnie ryzykowna jest uprawa monster z pociętego pędu (bez liści, ale z zawiązkami znajdującymi się nad każdą łodyżką liściową w formie uśpionej) - sadzonki takie często gniją w podłożu zanim zdążą wytworzyć młody liść, a sam rozwój w warunkach mieszkaniowych zajmuje bardzo dużo czasu.
Monstera deliciosa kwitnie i może zdarzyć się to także w mieszkaniach. Okrywa kwiatowa, po łacinie spathe jest koloru kremowego. Owocem jest jadalna kolba (spadix) długości ok. 20-30 cm z nasionami. Początkowo kolba jest również kremowa (kolor jest kontrastowy w stosunku do zieleni liści, aby zwabić chrząszcze i inne owady w celu zapylenia), jednak z czasem nabiera zielonego koloru (zapewne, aby 'nie zwracać' na siebie uwagi i nie zostać zniszczoną, oderwaną itp.) Zawiera ona kwas szczawiowy, dlatego smak nie całkiem dojrzałego owocu identyfikowany jest jako cierpki i drażniący usta. Owoc ma 16% cukru i jest podobno bogaty w potas i witaminę C. Dojrzałość poznać po owocowym zapachu i wypadaniu zielonych okryw oraz samych nasion.
Monstera obliqua także kwitnie, jednak niezbyt atrakcyjnie.
Zobacz film z degustacji owocu:
Pasjonaci roślin tropikalnych mają czasem możliwość nabycia innych gatunków monster, jednak ich uprawa wymaga wiedzy i doświadczenia. Przykładowo, ciekawym i niewielkim pnączem jest Monstera dubia, która przyczepia się płasko do podpory (kory drzewa) tworząc ładny, symetryczny ornament oraz Monstera acuminata, w której liściach z czasem pojawiają się otwory, jednak węższe niż u M. adansonii. Od kolekcjonerów i zza granicy kupimy M. pinnatipartita, M. siltepecana.
Tekst i opracowanie: Katarzyna 'NINa' Górnisiewicz. Zdjęcia: z archiwum autorki i z Internetu. Kopiowanie, powielanie i reprodukcja powyższego tekstu i/lub autorskich zdjęć bez zezwolenia autorki jest zabroniona.